Fjernlyd

Leverandør: The Granger Collection / Scanpix | CC (by nc sa)

Alexander Graham Bell demonstrerer telefonen i 1876

«Kvifor skulle noko menneske ønskje å nytte denne klumsete og upraktiske innretninga når han kan sende eit bod ned til telegrafkontoret og få ein tydeleg skriftleg beskjed send til kva storby som helst i Dei sameinte statane?»

Nei, sjefane i telegrafselskapet Western Union var slett ikkje interessert i å kjøpe det patentet dei var blitt tilbodne av kompanjongane Alexander Graham Bell og Gardiner Hubbard. Bell hadde funne opp telefonen, altså «fjernlyd» i motsetnad til telegrafens «fjernskrift», eit apparat som kunne sende tale gjennom leidningar over lange avstandar. 10. mars 1876 demonstrerte han den første telefonsamtalen.

Dei to kompanjongane sette i gang å strekkje leidningar på eiga hand. Det blei ein stor suksess. Etter berre ti år var det 150 000 telefoneigarar i USA. Bell Telephone Company bygde også ut linjer i andre land, saman med andre private og offentlege selskap. Rundt 1893 var Sverige det landet i verda som hadde tettast telefondekning. New Zealand, Sveits og Noreg låg også framfor USA.

Da Bells patent løp ut midt i 1890-åra, tok USA over leiinga. 6 000 telefonselskap spratt opp over heile landet. Bell og morselskapet AT&T (American Telephone and Telegraph) klarte ved hjelp av omsynslause forretningsmetodar å leggje dei fleste av dei under seg eller presse dei ut av bransjen. Da styresmaktene prøvde å bryte opp monopolet dei hadde skaffa seg, lanserte dei ein av dei sterkaste PR-kampanjane i historia, der dei i tusenvis av annonser argumenterte for at det var betre med eit «naturleg» monopol enn eit lappeteppe av ulike system. Dei vann fram med argumenta sine og fekk halde fram som eit regulert monopol heilt fram til 1980-åra.

I Noreg kom det første telefonanlegget mellom Oslo og Drammen i 1880. Men allereie det året Bell viste fram telefonen for første gong, hadde ein forretningsmann i Ålesund kjøpt med seg eit sett frå USA og monterte det mellom heimen og firmaet sitt. Det offentlege Telegrafverket tok etter kvart over dei private linjene i Noreg.

Det var ikkje opplagt med ein gong kva det nye mediet skulle brukast til. I Ungarn var det eit system som blei kalla Telefon Hirmondó som blei nytta til heimeunderhaldning, omtrent som radioen noko seinare. Det blei prøvd i USA også, men mislyktast. All forskinga på telegraf- og telefonteknologien kom seinare radioen og fjernsynet til gode. Nokre historikarar ser derfor på telefonen som «far til kringkastinga».