Teknikk eller kunst?

Visste du at diskusjonen om piratkopiering gjekk akkurat like heftig for 150 år sidan som han gjer i dag? Når det dukkar opp ny teknologi, passar nemleg ikkje alltid dei gamle lovene lenger. Den nye teknologien i 1860-åra var naturlegvis fotografiet.

Fotograf: Napoleon Sarony | Leverandør: Wikimedia Commons | CC (by sa)

Eit trykkjeri i New York laga utan samtykke frå fotografen ein litografi av dette portrettfotografiet av poeten Oscar Wilde. Trykkaren hevda at berre kunst var verna av opphavsrettsloven, og at eit fotografi ikkje var kunst. Saka gjekk heilt til høgsterett, som gav fotografen medhald.

Alle var einige om at eit måleri, for eksempel eit portrett av ein høgtståande person, var eit åndsverk, og at ingen kunne trykkje opp kopi av det og selje dei utan godkjenning frå kunstnaren. Klart, for det var jo kunst. Men kva da når portrettet var laga av eit apparat? Kunne eit fotografi også vere kunst?

Dei fleste kunstmålarane såg ned på fotografane og rekna dei som simple handverkarar. Ikkje så rart kanskje, når ein målar måtte arbeide i vekevis med å prøve å få eit bilete så likt motivet som mogleg, mens ein fotograf kunne gjere det heile unna på nokre minutt. Da fotografi etter mykje press endeleg blei tillate på den store, årlege utstillinga av samtidskunst i Paris, Parisarsalongen, måtte dei som ville sjå dei, gå inn gjennom bakdøra.

Mange fotografar opplevde at trykkjeri reproduserte bileta deira utan lov og tente gode pengar på dei. Spesielt bilete av berømte menneske var det ein marknad for. I 1862 kom problemet opp for domstolar både i Frankrike og Storbritannia, og nokre år seinare i USA. Utfallet blei at fotografane i alle land fekk i det minste ein viss grad av vern.

Somme fotografar blei temmeleg støytte av den snobbete haldninga til kunstmålarane i Paris. Dei ville vise at også eit fotografi kunne vere høgverdig kunst. Det blei til ei retning som spreidde seg til fleire land, og som blei kalla piktorialisme. Piktorialistane laga fotografi prega av draumeaktige visuelle effektar og kunstnariske poseringar. Andre laga superrealistiske «objektive» bilete der geometriske former og stor djupneskarpleik dominerte. Den samlande ideen var at dei ville gjere også fotografiet til eit medium for individuelle uttrykk.