Ei oppfinning utan framtid

«Film er ei oppfinning utan framtid.»

Opphavsmennene til denne glitrande analysen er dei to brørne Auguste og Louis Lumière. Dei hadde i 1894 patentert kinematografen, ei innretning som kunne både ta opp, framkalle og projisere levande bilete. I romjula året etter heldt dei den første offentlege filmframsyninga i verdshistoria på ein kafé i Paris. Programmet bestod av ti korte opptak med titlar som «Arbeidarane forlèt fabrikken» og «Barnets frukost». Det vakte valdsam interesse.

I USA hadde Thomas Alva Edison patentert kinetoskopet året før kinematografen til Lumière-brørne. Mens dei filma dagleglivet ute på gata, bygde han eit studio han kalla Svarte Maria, og filma menneske som gjorde heilt vanlege ting som å nyse, danse og snakke.

Det hadde lenge vore ei kjend sak at bilete som blei viste i rask rekkefølgje, kunne skape ein illusjon av rørsle. Det fanst innretningar med namn som phenakistoskopet, praksinoskopet og zoetropen. Fotografen Eadweard Muybridge klarte i 1870-åra å fange ei rørsle i ein biletserie ved å utløyse ei rekkje kamera etter kvarandre. Men det var celluloidfilmen på rull, som kom midt i 1880-åra, som gjorde filmen mogleg.

Dei første filmane gjengav verda utan noko anna føremål enn å vise henne. Det var interessant berre så lenge det var nytt. Georges Méliès tok teknikken eit steg vidare. Han bygde i 1897 det første eigentlege filmstudioet. Her eksperimenterte han med levande skodespelarar, dokketeater og modellar, og utvikla ei rekkje av spesialeffektane som blir brukte i filmmediet. Fiksjonsfilmen Reisa til månen frå 1902 blei ein verdssuksess både kunstnarisk og kommersielt.

Fram til første verdskrigen var det Frankrike som leidde utviklinga av filmindustrien. To tredelar av filmane som blei viste i verda i 1910, var franske. Den største leverandøren av underhaldningsfilm var Charles Pathé. Danske Nordisk Film var det nest største filmselskapet i verda.